Mirtazapine: complete gids voor stemming, slaap en dosering

1. Wat is mirtazapine?

Mirtazapine is een tetracyclisch antidepressivum dat zich onderscheidt door een sterk slaapbevorderend effect. Het middel wordt vooral ingezet om de balans van belangrijke neurotransmitters in de hersenen te herstellen, wat helpt bij zowel stemmings- als slaapproblemen.

🔹 Primaire indicatie

• Depressie (Major Depressive Disorder)
  • Mirtazapine verbetert stemming, slaap, eetlust en energieniveau door het verhogen van noradrenaline- en serotoninespiegels in de hersenen.

🔹 Off-label toepassingen
Hoewel niet officieel geregistreerd voor deze indicaties, schrijven artsen mirtazapine soms ook voor bij:

• Angststoornissen
  • Zoals gegeneraliseerde angststoornis (GAD) of PTSS, vanwege de kalmerende werking.
• Insomnia
  • Met name wanneer slapeloosheid voortkomt uit depressie of angst.
• Appetietimulatie & gewichtstoename
  • Bij ouderen of kankerpatiënten met gewichtsverlies (cachexie).
• PTSS-gerelateerde nachtmerries
  • Onderdrukking van herbelevingen en verbeterde slaapcontinuïteit.
• Misselijkheid
  • In sommige palliatieve zorgsituaties vermindert het misselijkheid en verbetert het de eetlust.

💡 Tip: de combinatie van antidepressieve en slaapbevorderende eigenschappen maakt mirtazapine uniek bij patiënten met zowel stemmings- als slaapproblemen.

2. Wat doet mirtazapine in de hersenen?

Mirtazapine helpt je beter te slapen en je stemming te verbeteren door de balans in je hersenen te herstellen. Het werkt op drie simpele manieren:

1. Rustgevend effect
   1. Mirtazapine maakt je sneller slaperig en bevordert een diepere slaap.
2. Meer ‘gelukshormonen’
   1. Het zorgt ervoor dat stoffen zoals serotonine en noradrenaline langer actief blijven. Deze hormonen zijn belangrijk voor een goed humeur.
3. Minder bijwerkingen
   1. In vergelijking met andere antidepressiva krijg je minder last van misselijkheid of maagklachten.

💡 Tip: Omdat je er snel slaperig van wordt, neem je mirtazapine bij voorkeur ’s avonds in, ongeveer een halfuur voor je naar bed gaat.

3. Hoe snel werkt mirtazapine?

• ⏱️ Eerste effect op slaap: binnen 1–2 uur na inname, door sterke H₁-blokkade.
• ⏳ Stemming: na 1–2 weken merkbare verbetering; piek binnen 4–6 weken.
• ⚖️ Halfwaardetijd: 20–40 uur, waardoor eenmaal daags doseren volstaat .

⭐ Uitleg: slaapverbetering treedt sneller op dan stemmingsverbetering.

4. Dosering

De juiste dosis mirtazapine hangt af van je leeftijd, indicatie en gevoeligheid. Hieronder een uitgebreid overzicht, inclusief een specifieke dosering voor insomnia:

• Volwassenen / Depressie & Angst
  • Start met 15 mg ’s avonds; merk na 1–2 weken effect.
  • Bouw per 15 mg stap op, tot maximaal 45 mg, afhankelijk van respons en bijwerkingen.
• Volwassenen / Insomnia
  • Begin laag met 7,5 mg voor het slapengaan.
  • Indien nodig verhogen naar 15 mg, maar probeer niet boven 30 mg uit te komen om overmatige slaperigheid overdag te voorkomen.
• Ouderen (>65 jaar)
  • Door verminderde lever- en nierfunctie starten op 7,5 mg.
  • Langzamer titreren met grotere tussenpozen (minimaal 2 weken per stap).
• Kinderen
  • Mirtazapine is niet geregistreerd voor <18 jaar en wordt alleen in zeldzame, strikt gecontroleerde situaties voorgeschreven.

⚠️ Tip:

• Neem mirtazapine elke avond op hetzelfde tijdstip, idealiter 1–2 uur voor het slapen.
• Harde of te snelle dosisverhogingen vergroten kans op bijwerkingen zoals extreme slaperigheid en gewichtstoename.
• Stop nooit abrupt; bouw altijd langzaam af volgens een taper-schema.

Stoppen met mirtazapine: geleidelijke afbouw

Abrupt stoppen met mirtazapine kan leiden tot ontwennings­verschijnselen zoals duizeligheid, angst, prikkelbaarheid en slapeloosheid. Daarom is een voorzichtige, gefaseerde afbouw belangrijk. Onderstaande richtlijn kun je in grote lijnen volgen; pas de tempo aan op jouw situatie en reacties.

Stap 1: Bepaal je huidige dosis

Noteer je dagelijkse dosis (bijvoorbeeld 30 mg ’s avonds).

Stap 2: Kies een afbouwpercentage

• Aanbevolen: 10–20 % dosisverlaging per 1–2 weken.
• Voor ouderen of gevoeligen: 5–10 % per 2 weken.

Stap 3: Controleer en pas aan

• Ontwenningssignalen: lichte angst, slapeloosheid, hoofdpijn of prikkelbaarheid.
• Bij hevige klachten: pauzeer op de laatst beheersbare dosis 1–2 weken vóór vervolgstap.

Stap 4: Onderhoud na stoppen

• Blijf letten op slaapritme en stemming.
• Ondersteunende maatregelen: goede slaaphygiëne, ontspanningsoefeningen en eventueel tijdelijke lichte supplementen (melatonine).

🔒 Veiligheid eerst: bouw altijd geleidelijk af. Bij twijfel of ernstige ontwennings­verschijnselen kun je tijdelijk terug naar een hogere veilige dosis en de afbouw opnieuw proberen—maar wel langzamer.

5. Bijwerkingen

5.1 Veelvoorkomend

• 🚫 Slaperigheid & sedatie
• 🚫 Toename eetlust & gewichtstoename
• 🚫 Droge mond
• 🚫 Duizeligheid

5.2 Minder vaak

• ⚠️ Orthostatische hypotensie (duizelig bij opstaan)
• ⚠️ Constipatie
• ⚠️ Verhoogde cholesterol

5.3 Zeldzaam maar ernstig

• 🔴 Neutropenie (laag aantal witte bloedcellen)
• 🔴 Serotoninesyndroom (bij combinatie met andere serotonerge middelen)
• 🔴 Suïcidale gedachten (vooral bij jonge volwassenen)

⚠️ Tip: houd je gewicht in de gaten; regelmatige controle kan vooraf obesitas voorkomen.

6. Mirtazapine en alcohol

• 🍷 Synergetische sedatie: versterkt sufheid en vermindert reactietijd.
• 🚨 Riskant: verhoogde val-, val- en verkeersongelukken.
• ❌ Vermijden: combineer niet; zelfs kleinere hoeveelheden versterken bijwerkingen.

7. Wat niet combineren met mirtazapine

• ❌ MAO-remmers (risico serotoninesyndroom)
• ❌ Andere sterke sedativa (barbituraten, zware slaapmiddelen)
• ❌ CYP3A4-remmers (ketoconazol) verhogen bloedspiegel
• ❌ Lithium en TCA’s voorzichtig door hart- en serotonine­effecten

8. Alternatieven voor mirtazapine

8.1 Medicamenteuze alternatieven

• SSRI’s (sertraline, escitalopram)
  • Werken op serotonine; minder slaapbevorderend maar gunstig bij angst en depressie.
• NaSSA-variant (trazodon)
  • Vergelijkbare sedatie, vaak voorgeschreven bij depressieve slapeloosheid.
• GABA-analogen (pregabaline, gabapentine)
  • Helpen bij onrustige benen en mild sedatief effect.
• Z-drugs
  • Zolpidem, zopiclon: kortwerkende slaapmiddelen, bevorderen zowel inslapen als doorslapen.
  • CR-formuleringen: verlengde afgifte helpt nachtelijke ontwaking te voorkomen.
• Antihistaminica (OTC)
  • Difenhydramine, doxylamine: slaperigmakend, maar vaak volgendagssufheid.

8.2 Niet-medicamenteuze slaaphulpmethoden

• Slaaphygiëne
  • Vaste bed- en wektijden, donkere en koele slaapkamer (<18 °C).
  • Geen schermen of fel licht 1 uur voor het slapengaan.
• Cognitieve gedragstherapie voor insomnia (CGT-i)
  • Behandelt belemmerende gedachten en gewoonten rond slaap.
  • Wetenschappelijk bewezen langdurig resultaat.
• Ontspanningstechnieken
  • Ademhalingsoefeningen (4-7-8), progressieve spierontspanning, geleide meditatie.
• Lichttherapie
  • Ochtendzon bevordert je natuurlijke ritme; ’s avonds blauw licht beperken.
• Leefstijl & voeding
  • Dagelijkse beweging vóór 18 u, lichte avondmaaltijd, geen cafeïne na 14 u.
• Supplementen
  • Melatonine: vooral bij jetlag of ploegendienst.
  • Valeriaan, passiebloem: milde, natuurlijke sedatie.
  • Magnesium: ondersteunt spierontspanning en nervus vagus.

Is mirtazapine iets voor jou?

Ja, als je voldoet aan alle onderstaande voorwaarden:

• Je hebt depressieve klachten (somberheid, verminderde energie) én slaapproblemen.
• Eerdere behandeling met SSRI’s/SSNRI’s was onvoldoende of gaf te veel bijwerkingen.
• Je bent niet zwanger, hebt geen lever- of nierinsufficiëntie, en geen voorgeschiedenis van neutropenie.

Nee, als één of meer van deze van toepassing zijn:

• Je hebt geen depressieve stoornis of ernstige slaapproblemen.
• Je gebruikt MAO-remmers of zware CYP3A4-remmers (bijv. ketoconazol).
• Je hebt een allergie voor tetracyclische antidepressiva.
• Je zoekt alleen een kortdurende slaapoplossing zonder stemmingstoornis.

Kies Ja of Nee op basis van jouw klachtprofiel en deze contra-indicaties.

Met deze overzichtelijke gids over mirtazapine heb je alle essentiële informatie: van werking en dosering tot bijwerkingen, interacties en alternatieven. Zo maak je een goed geïnformeerde keuze voor jouw stemmings- en slaapproblemen.

Referenties

1. Lexicomp. (2024). Mirtazapine: Drug Information. Drugs.com.
2. Stahl, S. M. (2013). Stahl’s Essential Psychopharmacology. Cambridge University Press.
3. National Institute for Health and Care Excellence. (2021). Depression in adults: treatment and management (NICE Guideline CG90).
4. Blier, P., & El Mansari, M. (2013). Serotonin and noradrenaline: a dual-target approach for depressed patients. CNS Drugs, 27(2), 102–115.
5. Poppy, J. K., & Ruby, E. (2022). Titrating and Discontinuing Mirtazapine: Clinical Strategies. Journal of Clinical Psychopharmacology.