1. Wat is Xanax?
- Generieke naam: Alprazolam
- Klasse: Benzodiazepine
- Indicaties:
- Algemene angststoornis (GAD)
- Paniekaanvallen
- Vorm: tabletten (0,25 mg – 2 mg), soms als smelttablet of orale vloeistof.
2. Hoe werkt Xanax?
Xanax werkt door de activiteit van de remmende neurotransmitter GABA te versterken:
- Alprazolam bindt aan de GABA receptor.
- Dit verhoogt de chloride-instroom in neuronen.
- Neuronen hyperpolariseren en worden minder prikkelbaar.
- Gevolg: snelle anxiolytische (angstremmende), sedatieve en spierspanningsverminderende effecten.
💡 Tip: Vanwege de snelle werking voelt je meestal binnen 30–60 minuten een kalmerend effect.
3. Hoe lang werkt Xanax?
- ⏰ Begin van werking: binnen 30–60 minuten.
- ⏳ Duur effectief: 4–6 uur bij de standaardtabletten; verlengde-release vormen blijven tot 12–24 uur actief.
- ⚖️ Halfwaardetijd: gemiddeld 11–12 uur, variërend van 6 tot 27 uur afhankelijk van leeftijd en leverfunctie.
⭐ Uitleg: door de variatie in halfwaardetijd kunnen ouderen en mensen met leverproblemen langer last hebben van bijwerkingen.
4. Dosering
De juiste dosis Xanax hangt af van je leeftijd, de ernst van je klachten en of je de standaard- of verlengde-release (XR) vorm gebruikt. Hieronder vind je een overzicht:
| Leeftijdsgroep | Indicatie | Startdosering | Opbouw & onderhoud | Max. dosis per dag |
| Volwassenen | Algemene angststoornis (GAD) | 0,25 mg – 0,5 mg, 3× per dag | Verhoog met 0,25–0,5 mg per dosis elke 3–4 dagen tot effect | 4 mg (verdeeld) |
| Volwassenen | Paniekstoornis | 0,5 mg – 1 mg, 3× per dag of 1 mg XR, 1× per dag | Bij ernstige paniekaanvallen kan in overleg naar 10 mg XR | 10 mg XR of 4 mg standaard |
| Ouderen (>65 j.) | Angst of insomnia | 0,25 mg, 2–3× per dag | Langzamer titreren, verlengde intervallen | 2 mg |
| Kinderen (<18 j.) | Niet aanbevolen | — | Gebruik alleen in uitzonderlijke gevallen onder strikt medisch toezicht | — |
- Volwassenen
- Start laag (0,25 mg) om te testen hoe je reageert.
- Bouw langzaam op iedere 3–4 dagen met stapjes van 0,25–0,5 mg.
- Bij paniekstoornis kan een verlengde-release (XR) tablet van 1 mg of hoger worden ingezet voor stabiliteit over de dag.
- Ouderen
- Begin altijd met de laagst mogelijke dosis (0,25 mg).
- Door afgenomen lever- en nierfunctie stapje-voor-stapje verhogen.
- Houd grotere tussenpozen tussen doses om ophoping te voorkomen.
- Kinderen
- Xanax is niet geregistreerd voor minderjarigen.
- Alleen in zeer uitzonderlijke gevallen en onder strikte kinderpsychiatrische begeleiding.
⚠️ Tip: stop nooit abrupt; bouw de dosis geleidelijk af om ontwenningsverschijnselen (angst, slapeloosheid, tremoren) te voorkomen.
Voorbeeldplan voor geleidelijke afbouw van Xanax
Onderstaande afbouwschema is een voorbeeld en kan per persoon verschillen. Pas de stappen aan op basis van je huidige dosering, persoonlijke reacties en eventuele bijkomende omstandigheden.
| Week | Huidige dagdosis (verdeeld over de dag) | Nieuwe dagdosis (verdeeld) | Opmerkingen |
| 1–2 | 1,5 mg (0,5 mg × 3) | 1,35 mg (0,45 mg × 3) | Vermindering van 10 % per dosis. |
| 3–4 | 1,35 mg (0,45 mg × 3) | 1,2 mg (0,4 mg × 3) | Nogmaals 10 % eraf. |
| 5–6 | 1,2 mg (0,4 mg × 3) | 1,0 mg (0,33 mg × 3 + 0,34 mg × 1) | Splitsing in 4 doses kan nodig zijn voor precisie; houd zo gelijkmatige dagspiegels. |
| 7–8 | 1,0 mg (0,33/0,33/0,34) | 0,8 mg (0,27 mg × 3) | Nu 20 % van het startniveau afgebouwd. |
| 9–10 | 0,8 mg (0,27 mg × 3) | 0,6 mg (0,2 mg × 3) | Let op ontwenningsverschijnselen: slaapproblemen, angst, tremoren. |
| 11–12 | 0,6 mg (0,2 mg × 3) | 0,4 mg (0,13 mg × 3 + 0,14 mg × 1) | Indien nodig extra verdeelschemas gebruiken voor nauwkeurigheid. |
| 13–14 | 0,4 mg (0,13 mg × 3 + 0,14 mg) | 0,2 mg (0,2 mg × 1) | Eén enkele dosis ’s avonds voor slaapondersteuning. |
| 15–16 | 0,2 mg | 0 mg | Stoppen. Bouw na week 14 laatste dosis uit naar nul. |
Belangrijke aandachtspunten
- Langzame afbouw (minimaal 10 % per 1–2 weken) vermindert het risico op ontwenningsverschijnselen.
- Verdeel kleine doses gelijkmatig over de dag om pieken en dalen te voorkomen. Gebruik eventueel een apotheekcompundatie of verdeeltabletten.
- Houd een dagboek bij van je stemming, slaapkwaliteit en eventuele klachten.
- Ondersteunende maatregelen: slaaphygiëne, ontspanningsoefeningen, CGT-i, en – indien nodig – tijdelijke inzet van milde alternatieven zoals melatonine of een Z-drug (op korte termijn).
- Noodplan: bij heftige ontwenningsverschijnselen (ernstige angst, tremoren, hartkloppingen) tijdelijk pauzeren op de laatst “comfortabele” dosis en na één week weer verder met het schema.
⭐ Tip: samen met een apotheker kun je zorgen voor nauwkeurige doseringen – bijvoorbeeld door capsules te laten vullen met exact de gewenste hoeveelheid alprazolam.
5. Bijwerkingen
Xanax kan bijwerkingen veroorzaken die uiteenlopen van mild en vaak voorkomend tot zeldzaam maar levensbedreigend. Hieronder vind je een indeling op basis van ernst en type.
5.1 Allergische reacties (spoed)
- 🚨 Uitslag of netelroos (hives)
- 🚨 Moeite met ademhalen
- 🚨 Zwelling van gezicht, lippen, tong of keel
Alarm: Reageer direct bij deze symptomen en krijg spoedhulp.
5.2 Ademhalingsdepressie (erg ernstig)
- 🔴 Zwak of onregelmatig ademen (langzame, oppervlakkige ademhaling)
- 🔴 Langdurige ademhalingspauzes (apneu)
- 🔴 Blauwe verkleuring van lippen of nagels
- 🔴 Moeilijk wakker te maken
Negatief: Vooral gevaarlijk in combinatie met alcohol of opioïden.
5.3 Veelvoorkomende bijwerkingen
- ⚡ Sufheid & sedatie
- ⚡ Licht in het hoofd voelen (dizziness)
Tip: Plan doses bij voorkeur voor rustmomenten, niet vóór autorijden of machines bedienen.
5.4 Serieuze neurologische bijwerkingen
- ⚠️ Convulsies (aanvallen/seizures)
- ⚠️ Hallucinaties & verwarring
- ⚠️ Riskant, impulsief gedrag (bijv. risiconemen zonder voorbedachte rade)
- ⚠️ Racing thoughts & agitatie
- ⚠️ Dubbelzien (diplopie)
5.5 Lever- en metabole waarschuwing
- ⚠️ Jaundice (geelzucht: gele huid of ogen)
Negatief: Stop bij deze tekenen van leverstress.
5.6 Ontwennings- en reboundverschijnselen
- 🔄 Spierbewegingen of tremoren
- 🔄 Verhoogde activiteit of praatzucht
- 🔄 Ernstige stemmingswisselingen, suïcidale gedachten
- 🔄 Nachtelijke paniekaanvallen en slapeloosheid
Alarm: Bouw dosis altijd geleidelijk af om hevige ontwenningsverschijnselen te voorkomen.
6. Wat mag je niet combineren met Xanax?
- ❌ Alcohol: versterkt sedatie, risico op coma
- ❌ Opioïden (morfine, oxycodon): levensgevaarlijke ademhalingsdepressie
- ❌ Andere CNS-depressiva: antipsychotica, antihistaminica (difenhydramine)
- ❌ CYP3A4-remmers: ketoconazol, macrolide-antibiotica verlengen afbraak
- ❌ Antidepressiva (MAO-remmers) en anti-epileptica kunnen onverwachte wisselwerkingen geven
⚠️ Tip: controleer altijd medicijnbijsluiters en combineer niet ondoordacht.
7. Xanax en alcohol
- 🍷 Synergie: alcohol en Xanax versterken elkaar, wat leidt tot extreme sufheid, desoriëntatie en gevaarlijke ademhalingsvertraging.
- 🚨 Risico: combinaties leiden tot een grotere kans op ongelukken, bewusteloosheid en zelfs overlijden.
- ❌ Vermijden: zelfs kleine hoeveelheden alcohol kunnen de werking van dit midde onvoorspelbaar maken.
8. Xanax en autorijden
- 🚗 Verminderde rijvaardigheid: vertraagde reactie, slechtere coördinatie en verminderde alertheid.
- ⚠️ Verkeersongevallen: gebruik van benzodiazepinen verhoogt de kans op crashes met 60–80%.
- 🚫 Rijd niet binnen 12–24 uur na inname, zeker bij kort-acting tabletten.
9. Alternatieven voor Xanax(Alprazolam)
9.1 Medicamenteuze alternatieven
- Andere benzodiazepinen
- Lorazepam: intermediaire halfwaardetijd (10–20 u), geschikt voor incidenteel gebruik.
- Oxazepam: kort–intermediair (5–15 u), mildere sedatie, veilig bij ouderen.
- Z-drugs (zolpidem, zopiclon)
- Kortwerkend (2–6 u), selectieve GABA-modulatie, minder spierzwakte en geheugenstoornissen dan benzo’s.
- GABA-analogen
- Gabapentine, pregabaline: indirecte GABA-versterking, helpen ook bij rusteloze benen en neuropathische pijn.
9.2 Niet-medicamenteuze slaaphulpmethoden
- Slaaphygiëne
- 🛏️ Vaste ritmes: ga elke dag op hetzelfde tijdstip naar bed en sta op.
- 🌡️ Optimale omgeving: koel (<18 °C), donker en stil.
- 📵 Schermvrije uren: geen smartphone of tablet 1 uur voor het slapen.
- Cognitieve gedragstherapie voor insomnia (CGT-i)
- 🧠 Gedachtenpatronen: je leert belemmerende overtuigingen over slaap uitdagen en ombuigen.
- ⏳ Gedragsinterventies: slaaprestrictie en stimuluscontrole verbeteren slaapcontinuïteit.
- 🔍 Duurzaam effect: klinische meta-analyses tonen blijvende verbetering tot 12 maanden na behandeling.
- Ontspanningstechnieken
- 🧘 Ademhalingsoefeningen (4-7-8 methode): bevordert automatische ontspanning.
- 💆 Progressieve spierontspanning: spierspanning opspannen en loslaten, spierstress verminderen.
- 🎶 Geleide meditatie of rustgevende muziek: richt aandacht weg van rumineren.
- Lichttherapie
- ☀️ Ochtendlicht: blootstelling aan natuurlijk daglicht binnen 1 uur na opstaan versterkt je circadiaans ritme.
- 💡 Avondlichtbeperking: dim blauwe schermen of gebruik een bril met blauwlichtfilter om melatonineproductie te ondersteunen.
- Leefstijl en voeding
- 🏃♂️ Regelmatige lichaamsbeweging: 30 min matige inspanning per dag, bij voorkeur vóór 18:00 u.
- 🍵 Slaapbevorderende voeding: een lichte snack met complexe koolhydraten (bijv. volkoren cracker met banaan).
- 🚭 Vermijd stimulanten: geen cafeïne na 14:00 u, beperk alcohol- en nicotinegebruik.
- Supplementen
- 🌙 Melatonine: beperkt effect bij volwassenen voor slaapduur, wel effectief bij jetlag en ploegendienst.
- 🌿 Valeriaan: verminderde inslaaptijd in sommige studies, al blijft bewijs wisselvallig.
- 🧂 Magnesium: ondersteunt spierontspanning; 200–400 mg per dag.
10. Welke keuze past bij jou?
- Directe paniekremmer: Xanax of lorazepam voor snelle werking.
- Dagelijkse angstbeheersing: langere benzodiazepine (clonazepam) of SSRI’s.
- Voor doorslapen: korte benzodiazepine of Z-drug.
- Ouderen: korter werkende middelen (oxazepam) om ophoping te voorkomen.
- Combinatie met depressie: sedatieve antidepressiva (mirtazapine) of valeriaan plus CGT-i.
💡 Tip: begin met de laagst effectieve dosis, combineer met slaaphygiëne en evalueer regelmatig je therapie.
Met deze uitgebreide gids over Xanax (alprazolam) ken je de werking, doseringen, bijwerkingen en alternatieven. Zo maak je een weloverwogen keuze voor jouw angst- of slaapprobleem, en weet je hoe je veilig met dit krachtige middel omgaat.
